Systemisch werken, wat is dat?

Systemisch werken is een manier van kijken naar een probleem of vraag die bij jou leeft en waar je inzicht in wil krijgen, meer van zou willen weten. Je maakt gebruik van zogeheten (familie)opstellingen.
De vragen kunnen over allerlei onderwerpen gaan, bijvoorbeeld waarom loop ik steeds tegen hetzelfde probleem aan, voel ik mij buitengesloten, eenzaam maar ook waar komt mijn allergie vandaan, de hoofdpijn. Welke keuze kan ik maken in mijn werk, opleiding. Waarom lukt het niet op mijn werk. De relatie met mijn zoon of een van mijn ouders verloopt zo moeizaam waar komt dat door? En dan is dit nog maar een klein deel van de vragen die gesteld kunnen worden.

De meest bekende manier van systemisch werken zijn opstellingen met behulp van een aantal representanten. Degene die een vraag stelt, gaat onder begeleiding een aantal representanten opstellen in de ruimte. Een representant staat voor iemand of een thema, dat wat nodig is voor de vraag. Zij geven de informatie die zij voelen door en zo komt er een heel proces op gang wat inzicht of een oplossing geeft van het probleem. Een opstelling gebeurt in een sfeer waar alles mag zijn zoals het is zonder oordeel, adviezen of discussie. Ook niet na de opstelling want dan kan datgene wat zich getoond heeft het beste doorwerken voor de vraagsteller.

We leven allemaal in menselijke systemen zoals ons gezin, ons werk, de vereniging waar we op zitten, de school en opleidingen die we volgen, onze vriendenkring, etc. De regels en ook onbewuste wetten in dergelijke systemen zijn vaak ingewikkeld. Het wordt steeds duidelijker dat veel organisatorische en persoonlijke problemen een systemische oorzaak hebben.

De oorsprong van de methodiek systemisch werken ligt onder andere bij Bert Hellinger en Virginia Satir. Hellinger ontdekte de kenmerken van elk systeem en ontwikkelde een methode om hiermee te werken en de oorzaken inzichtelijk te maken. Hij ontwikkelde het systemisch werken in eerste instantie voor het werken met families (familieopstellingen), later deed hij dat ook voor organisaties (organisatieopstellingen).

Het systeem staat centraal. Wij worden grootgebracht in systemen en krijgen daarin een plek toegewezen of nemen die in. De dynamiek maakt het mogelijk op een diep en onbewust niveau te werken en liefdevol en met respect om te gaan met alle leden in het systeem. Een verstrikking is een verwikkeling in een systeem die belemmerend werkt. Het zichtbaar maken van een verstrikking geeft de mogelijkheid hierin verandering te brengen. De plek in het systeem is essentieel. Leden van een systeem hebben een plek, deze plek is niet altijd de juiste. Het vinden en innemen van de eigen juiste plek wijzigt oude remmende patronen, maakt het mogelijk verstrikkingen op te heffen en stelt je instaat jouw plek in het leven te nemen.

Veel van onze onbewuste overtuigingen, gedragingen en patronen vinden hun oorsprong in de systemen (gezin van herkomst) waarin we zijn opgegroeid. We hebben bekrachtigende en beperkende patronen, vaak uit loyaliteit, meegenomen. Deze (beperkende) patronen kom je in je huidige leven vaak weer tegen binnen nieuwe systemen bijvoorbeeld je relatie of je werk. Met familieopstellingen kun je deze onbewuste patronen weer zichtbaar maken.

Via een opstelling van het familiesysteem komt naar voren op welke manier iemand onbewust aan zijn familiesysteem en aan anderen met wie hij zijn lot deelt, is gebonden. Bert Hellinger ontdekte dat er drie basisprincipes in systemen werkzaam zijn.

Deze drie basisprincipes zijn:

1. Binding. Iedereen heeft recht op een plek in het systeem
2. Volgorde. Alle plekken staan in een rangorde ten opzichte van elkaar
3. Geven en nemen. Geven en nemen dienen evenredig in balans te zijn

De rode draad in het familiesysteem vormt de binding met het systeem van herkomst. De binding is de band met de ouders, grootouders en nog veel verder terug. Als door welke omstandigheden dan ook één van de basisprincipes binnen het familiesysteem of in de context van werk verstoord raakt, ontstaan er dynamieken. Vanuit deze dynamieken wordt een nieuw evenwicht binnen het systeem nagestreefd waardoor de huidige situatie blijft bestaan.

Voorbeelden van dynamieken zijn

• Iets voor een ander dragen binnen het systeem
• Iemand volgen die binnen het systeem is buitengesloten of niet erkend
• Iemand gaat van zijn plaats
• Iemand identificeert zich met een ideaal, iemand of een concept

Vanuit deze dynamieken ontstaan symptomen waarmee we in het dagelijkse leven worden geconfronteerd. Voorbeelden van symptomen zijn

• Angstig zijn
• Gebrek aan ondernemerschap
• Doelen niet halen
• Niet weten wat je wilt
• Onzekerheid
• Niet productief zijn
• Onduidelijke lichamelijke klachten
• Onrust
• Extreem verantwoordelijkheidsgevoel

Deze symptomen kom je misschien wel dagelijks tegen in verschillende contexten als relatie, sport, werk, vrienden, gezin, etc. Vanuit de symptomen komen met behulp van een opstelling de onderliggende dynamieken aan het licht. Door het beeld dat een opstelling zichtbaar maakt en de energetische werking binnen dat veld kan het systeem ontspannen.

Komt het systeem weer in overeenstemming met de basisprincipes (wetten) dan gaat de energie weer stromen en kan men de gewenste verandering doorvoeren.

Het krachtenveld 

Hoe dit krachtenveld of de energetische werking te verklaren is, blijft een raadsel. Rupert Sheldrake heeft na veel onderzoek en experimenten aangetoond dat honden door hun gedrag tonen dat ze direct voelen wanneer hun afwezige baasje op de terugweg is naar huis en dat ze ook direct merken wanneer deze terugweg onderbroken wordt. Ze voelen dat soms zelfs over diverse continenten heen. Er moet dus wel een krachtenveld zijn waarin beiden rechtstreeks met elkaar in verbinding staan.